Витаминларнинг 40 дан ортиқ тури бўлиб, уларнинг ҳар бири ўзига инсон организмига ўзига хос физиологик таъсирга эга.
Витамин А. Бу витамин етишмаслигидан шапкўрлик касаллиги келиб чиқади, болалар бўйи ўсишдан орқада қолади. Бу дармондори яна қон ҳосил бўлишини тезлаштиради ва оксидланиш жараёнларида қатнашади. Терининг қуриб, кўчиши ҳам А витаминнинг етишмаслигидан содир бўлади. Одам тез чарчаб, бўшашади. Бу витамин сабзи, помидор, чаканда (облепиха), отқулоқ, четан, итбурун, болгар калампирда, наъматак, петрушка, балиқ ёғи, сариёғ, жигар, буйраклар ҳамда тухумда кўп миқдорда учрайди.
Витамин Д. Бу витамин организмда кальций ва фосфор алмашинувида фаол қатнашади. Витамин Д нинг етишмовчилиги тез чарчаш, бўшашиш, суяк ва бўғинлар оғриғининг кучайиши, диабет, гипертония ва бошқа касалликларнинг кучайишига сабаб бўлади.
Унинг етишмаслигидан болаларда суякланиш жараёни бузилади, натижада рахит касаллиги келиб чиқади, бунда оёқ суяклари тана вазнига бардош беролмасдан қийшайиб қолади. Танадаги бошқа суякларнинг ривожланиши ҳам витамин Д етишмаслиги натижасида кўнгилдагидек бўлмайди, бола юқумли касалликларга тез берилувчан, яхши ухламайдиган, инжиқ бўлиб қолади. Бу витамин ўсимлик маҳсулотларида жуда кам бўлиб, ҳайвон маҳсулотларидан балиқ ёғи, сариёғ, тухум сариғи, сут ва денгиз маҳсулотларида кўп бўлади. Д витамин терига қуёш нури таъсир этиши билан синтезланади. Шунинг учун болаларда қишда куёш нурининг етишмовчилигидан кейин баҳор пайтида ушбу витаминга эҳтиёж айниқса кўп сезилади.
Витамин Е. Витамин Е кўпайиш витамини деб ҳам юритилади, чунки у пуштсизлик ва бола бўлмаслик ҳолатларини олдини олишда катта ёрдам беради. У ҳужайраларга эркин радикалларнинг ўтишини тўхтатади, юрак мускуллари ва тана мускулларининг ишлашини яхшилайди. Витамин Е камайганда организмнинг умумий заифлашуви билан бирга жинсий кучсизланиши ҳам рўй беради. Бу витамин асосан ўсимлик маҳсулотларида учрайди. Гречка, чаканда, исмалоқ, ёнғоқ, униб чиқадиган буғдой, сули ва бошқа донларда ҳам у кўп бўлади.
Витамин С. Баҳорда бу витаминнинг етишмаслиги туфайли умумий дармонсизлик, милкларнинг қонаши, кўрув қобилиятининг камайиши рўй беради. С витаминнинг танқислиги кучайиб кетса, цинга касаллиги кузатилиб, бунда милклар яллиғланади, тишлар тушиб кетади, танада оқсиллар алмашинуви бузилади, организмнинг турли касалликларга берилувчанлиги кучаяди. Бу витамин мевалар ва полиз маҳсулотларида, айниқса қора смородина, итбурун, исмалоқ, тузланган карам, редиска, апельсин, лимон, мандарин, чаканда, укроп, петрушка, кашничларда кўп бўлади.
Витамин В1 нерв тизими иши ва углеводлар алмашинувини яхшилайди. Унинг овқат таркибида бўлмаслиги периферик асабларининг яллиғланиши (полиневрит), юрак ва ҳазм тизими фаолиятининг бузилишига олиб келади. Етишмаслигидан тез чарчашлик, ланжлик ҳоллари келиб чиқади. Бошоқли ва дуккакли ўсимликларда, тухум сариғи, ачитқи, жигар, буйрак ва юрак тўқималарида витамин В1 кўп бўлади.
Витамин В2 етишмаганида одамда лаб териси зарарланади, ёрилиб усти қорамтир пўст билан қопланади. Кейинчалик кўз ва тана терисининг бошқа қисмлари ҳам зарарланади, тери пўст ташлай бошлайди, камқонлик, нерв тизими фаолияти бузилиб, ҳушдан кетиш ҳоллари ҳам учрайди, қон босими пасайиб кетади. Бу витамин нон, помидор, сут маҳсулотларида, тухум, жигар, гўштда кўп учрайди.
Витамин В6 етишмаса оқсил алмашинуви бузилади, мускуллар кучсизланади, тортишиб қолади, сочлар тушиб кетади, иштаҳа йўқолади. Витамин В6 шоли кепаги, дуккаклиларда, карам, сабзи, жигар, гўшт ва буйракларда кўп бўлади.
Витамин В12 етишмаслиги камқонлик касаллигига олиб келади, айниқса қизил қон таначалари — эритроцитлар миқдори камайиб кетади. Бу меъда шиллиқ пардасида ҳосил бўладиган витамин бўлиб, балиқ, жигар, буйракларда кўп учрайди.
Витамин РР етишмаслигидан оғиздан кўпроқ сўлак ажралиши ва ич кетиш ҳоллари учрайди, тери дағаллашиб қолади. Агар ушбу витамин етишмаслиги узоқ муддат давомида кузатилса, руҳий касалликлар келиб чиқади. Ушбу дармондори сабзи, картошка, нўхат, буғдой ва сули уруғида, сут, гўшт, жигарда учрайди.
Юқорида кўриниб турибдики, витаминлар инсон ҳаётида мухим аҳамиятга эга бўлиб, айниқса, баҳор пайтида организмимизнинг уларга бўлган талабчанлиги ортади.
Шунинг учун баҳор фаслида кундалик овқат билан бирга витаминларга бой маҳсулотларни айниқса, кўкатлар, сабзавотларни янги узилган ҳолда истеъмол қилиш мақсадга мувофиқ. Таомлар тайёрлашда, маҳсулотларга камроқ термик ишлов бериш, яъни камроқ қайнатиб ва қовуриб, имконияти борича хом ҳолда истеъмол қилиш зарур.
Айниқса, далаларда янги унаётган жағ-жағ, исмалоқ, отқулоқ, ялпиз, беда, чумчуқкўз, момоқаймоқ, қичитқи ўт, зубтурум, шўра, семизўт ва бошқалардан тайёрланган таомлар биз учун қиш охири ва баҳор бошларида энг фойдали озиқадир. Эндигина ниш уриб чиққан дон маҳсулотлари витаминлар ва бошқа биологик фаол моддалар, биоген унсурларга жуда бой бўлади. Танани айтилган моддалар билан бойитишда ундирилган бўғдой, сулилардан салат ва бошқа таомларни тайёрлаш баҳордаги авитаминоз стрессни олдини олишнинг энг қулай ва арзон усули.
Баҳорда ҳар куни ёғсиз гўшт, тухум, сут-қатиқ ва балиқ маҳсулотларини истеъмол қилиш мақсадга мувофиқ, чунки улар аминокислоталарга бой бўлиб, ҳатто биттаси истеъмолда бўлмаса ҳам, оқсил тақчиллиги келиб чиқиши муқаррар. Оқсиллардан ташқари турли витаминлар, магний, кальций, йод ва бошқа минерал унсурларни тутувчи озиқаларнинг (денгиз маҳсулотлари, исмалоқ, ловия, мош, нўҳат, соя, буғдой, арпа, тариқ, маккажўхори, сули, ёнгоқ, картошка ва бошқалар) овқат рационига киритилиши ҳам умумий аҳволни яхшилайди.
Тўғри маҳсулот истеъмол қилиш натижасижа вужудимиз кўпгина зарур витаминлар, биологик фаол моддалар ва биоген унсурлар билан тўлиқ таъминланади, танамиз доим соғ, кайфиятимиз ва меҳнат унумдорлигимиз юқори бўлади.