Қирғизистоннинг ҳайратланарли даражада гўзал ва соф табиати бу мамлакатга албатта ташриф буюришингизнинг асосий сабабларидан биридир. Қирғизистон ҳудудининг 94 фоизини ташкил этувчи тоғлар, пиёда юриш, сайр қилиш ва очиқ ҳавода дам олиш учун кўплаб имкониятларни тақдим этади. Кенг водийлардан тортиб, баланд тоғ музликларигача, Марказий Осиёнинг бу ноёб қисмида ўзини кўрган саёҳатчи ғоят хилма-хил ландшафтлар ва табиий диққатга сазовор жойларни кашф этади.
Баткен вилояти Қирғизистоннинг жануби-ғарбий қисмида жойлашган. Бу ерга келиш учун қандай сабаблар бор? Бугун шулар ҳақида гаплашамиз.
Ай-Кол кўли
Ай-Кул (Аи-Кол) — Қирғиз Республикасининг Боткен вилояти Лейлек туманидаги тоғли кўл. Денгиз сатҳидан 2915 м баландликда жойлашган.
Қирғиз тилидан таржима қилинган «ай-Кул» «ой кўли» деган маънони англатади. Бу ном, эҳтимол, сув омборига унинг эгри шакли туфайли берилган.
Сув омборининг пайдо бўлиши тарихи Туркистон тизмасининг шимолий ёнбағирлари ҳудудида содир бўлган зилзила билан боғлиқ. Кўлнинг майдони кичик — атиги 0,82 километр. Ой кўлга иккита кичик ирмоқ қуйилади. Кўл тоғларда жойлашганлиги сабабли октябрдан мартгача муз билан қопланади. Бу ҳудудда ўсимликлар кам, дарахтлар деярли йўқ.
Ой кўлга бориш осон эмас. Кўп ҳолларда қирғоқлар ўрнига текис қоялар бор. Аммо жануб томондан бу эрга келсангиз, унутилмас манзараларга гувоҳи бўласиз.
Аммо шуни ёдда тутиш керакки, сиз у ерга тегишли ҳужжатсиз ёки биронта масъул кузатувчи билан боролмайсиз. Биринчидан, кўл Тожикистон билан чегара яқинида жойлашган ва Ой кўлга бориш учун сизга махсус рухсатнома бўлиши зарур. Иккинчидан, бу ерда адашиб қолишингиз ҳеч гап эмас. Аммо, бу ернинг чиройли манзарасидан шунчаки кўзингиз тўймайди.
Ойгул гуллари
Боткеннинг ноёб “Ойгул”и бор. Гул фақат Ойгул-тош тоғи ёнбағирларида ўсади.
Маҳаллий аҳолининг сўзларига кўра, Ойгул бу йил эртароқ гуллаган, чунки апрел ойида иссиқлик ўтган йилга қараганда тезроқ келган. Гулнинг оммавий гуллаши апрел ойида бошланади ва икки ҳафта давом этади.
Гул фақат Ойгул-Тош тоғи ёнбағирларидаги ботаника қўриқхонаси ҳудудида ўсади. Бу қояли тоғ Боткендан 17 километр узоқликда жойлашган. Ноёб ўсимлик уруғидан униб чиқади ва 7-8 йил ўтгач очилади.
Баткенликларнинг таъкидлашича, очилган Ойгулни биринчи кўрган киши умрбод бахтли бўлади.
Гул узилса, у ўсмайди. Шу сабабли, ўрмон хўжалиги ходимлари ташриф буюрувчилар ва сайёҳларни гул териш мумкин эмаслиги ҳақида огоҳлантиради. Акс ҳолда маъмурий жаримага олиб келади.
Қўриқхонанинг майдони 253,9 гектарни ташкил қилиб, 1978 йилда СССР Қизил китобига, 2004 йилда эса Қирғизистон Қизил китобига киритилган.
Сари-Тоо ёки чиғаноқли тоғ
Боткен туманидаги Самарқандиқ қишлоғининг 18 км ғарби Шодимир трактида ўзига хос геологик тузилиш – қирғиз тилида “Сариқ тоғлар” деган маънони англатувчи Сари-Тоо тоғ тизмаси жойлашган. Одамларда у чиғаноқлар тоғи сифатида яхши танилган.
Тарихий манбаларга кўра, бир пайтлар Сармат денгизининг туби бўлган. Бу тоғларда ордовик даврига оид кўплаб фотоальбомлар, гетеродонт моллюскаларнинг қазилмалари ва ўсимлик қолдиқлари мавжуд. Бу давр тахминан 485 миллион йил олдин бошланган ва тахминан 42 миллион йил давом этган.
Каравшин дараси
У Боткен ғарбидаги Туркистон тоғ тизмасида жойлашган. Бу ердаги тоғларнинг баландлиги 5 500 метр. Алпинистлар орасида машҳур бўлган «Пирамида» чўққиси мазкур тоғ тизмасида жойлашган.
Даранинг табиати жуда гўзал. Бу ерга келиш йўли жуда мураккаб, лекин уддаласа бўлади. Сой бўйлаб юрасиз. Отларни эса ижарага олишингиз мумкин.
Кони Гут ғори
Кони Гут ғори минтақа учун катта маданий аҳамиятга эга ажойиб жой бўлиб, Боткен вилоятининг ғарбий қисмида, қадимги ипак йўлида жойлашган.
Дастлаб, Кони Гут ғори қимматбаҳо металларнинг, биринчи навбатда кумушнинг катта захираларини ўз ичига олган табиий ғордир. Айни пайтда ғорнинг маълум узунлиги 6 километрдан сал кўпроқни ташкил этади, унинг деярли ярми 2017 йилда кашф этилган.
Ғор қадим замонлардан бери одамларнинг эътиборини тортган. Унда қадимги одамларнинг излари ва кончиларнинг бизнинг эрамиздан олдин бошланган кўплаб қолдиқлари топилган. Ғорда сон-саноқсиз хазиналар яширинганлиги ҳақида ва яна бир қанча афсоналар бор.
Кони Гут ноёб маданий ва тарихий ёдгорлик бўлиб, у ҳали ҳам жуда кам ўрганилган.
И.Абдужабборов.
Фото муқова: rblogger.ru