Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссияси раҳбари Зайниддин Низомхўжаев дастлабки натижаларни эълон қилар экан, сайловнинг ўзига хос жиҳатларидан бири “сайловчиларнинг фуқаролик масъулияти ортгани” эканини таъкидлади. Бу сайловчилар орасида ногиронлар ҳам бор.
Қайд этиш жоизки, сайловолди ташвиқоти Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси ҳузуридаги Нодавлат нотижорат ташкилотларини ва фуқаролик жамиятининг бошқа институтларини қўллаб-қувватлаш жамоат фондидан олинган субсидиялар асосида олиб борилди.
2024-йил сентябрь-октябрь ойларида бўлиб ўтадиган сайловга дастлабки тайёргарлик кўриш доирасида Тошкент шаҳридаги “Милленниум” ногиронлар ёшлар ижтимоий-ҳуқуқий реабилитация маркази жамоатчилик кўмагида “Тошкент шаҳридаги парламент сайловини ўтказиш бўйича сайлов участкалари мониторинги” мавзусида тренинг ўтказди.
2024-йил 23-сентабрь ва 4-октабрь кунлари Тошкент шаҳридаги “Millennium” ногирон ёшларнинг ижтимоий-ҳуқуқий тикланиш маркази ва “Инклюзив Санат” студияларининг 40 нафар аъзолари учун 2 та тренинг ўтказилди. Мазкур ўқув машғулотларининг мақсад ва вазифалари кузатувчиларнинг муваффақиятли фаолият юритишини таъминлаш, имконияти чекланган фуқаролар учун сайлов участкаларини мониторинг қилиш ҳолатини ўрганишдан иборат эди. Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги – Конституция, “Ногиронларнинг ҳуқуқлари тўғрисида”ги қонуни, Ўзбекистон Республикаси Сайлов кодекси, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида”ги қарори ушбу тренингларнинг услубий асоси бўлди.
Тренинглар натижасида унинг иштирокчилари 2024-йил 27-октябрда бўлиб ўтадиган бўлажак сайловларда ногиронлиги бўлган шахсларнинг очиқлиги бўйича қонунчилик базаси тўғрисида батафсил маълумотга эга бўлдилар ва Ўзбекистонда шахсларнинг иштироки учун мустаҳкам қонунчилик базаси яратилганини билиб олдилар. Ижтимоий-сиёсий ҳаётда ногиронлиги бор ва улар фуқаролик масъулиятини Ўзбекистон сайлов жараёнларида, умуман жамият ва давлат ишларини бошқаришда шахсан фаол иштирок этишини яхши тушуна бошладилар. Бундан ташқари, уларнинг ижтимоий, сиёсий ва ҳуқуқий онги ва маданияти юксалди, улар ҳам, сайлов участкаларини кузатиш, шунингдек, сайловда шахсан иштирок этиш муҳимлигини англаб етди.
Тренингдан сўнг унинг иштирокчилари 30 та сайлов участкасида бўлиб, уларнинг жисмоний имконияти чекланган фуқаролар учун қулайлигини аниқлашди. Мониторинг натижасида қуйидаги камчиликлар аниқланди: айрим участкаларда пандуслар йўқ ва агар мавжуд бўлса, улар бўйлаб ёрдамсиз ҳаракатланиш мумкин бўларди. Баъзи сайлов участкаларида кўриш ва эшитиш қобилияти паст бўлганлар учун Брайл алифбосидаги махсус жиҳозлар ҳам йўқ эди.
Бундан ташқари, сайлов кунигача тренинг иштирокчилари сайлов участкаларига киритилмаган ва суратга олишга рухсат берилмаган, улардан ёзма рухсат талаб қилинган ҳолатлар ҳам бўлган. Иштирокчилар кекса ота-оналари билан яшайдиган кўп қаватли уйларни ташлаб кетиш муаммосига ҳам эътибор қаратдилар.
Бу камчиликлар, хусусан, айрим сайлов участкаларининг имконияти чекланган сайловчилар учун ёрдамчи технологиялар билан жиҳозланмагани Марказий сайлов комиссияси томонидан белгиланган талаблар бажарилмаганидан далолат беради.
Тренинг иштирокчилари ногиронларнинг тўсиқсиз ҳаракатланиши учун тўсиқларсиз шароитлар ва қулай шароитлар яратиш зарурлигига қайта-қайта эътибор қаратдилар. Бундан ташқари, иштирокчилар ногиронлиги бўлган шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида кафолатланган сайлов ҳуқуқлари кўриб чиқилиши ва тўлиқ рўёбга чиқиши учун ўз тавсияларини беришди. Бу тавсиялар Тошкент шаҳри ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси ҳузуридаги Нодавлат нотижорат ташкилотларини ва фуқаролик жамиятининг бошқа институтларини қўллаб-қувватлаш жамоат фондига тақдим этилди.
Тренинг иштирокчилари, БМТнинг Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенциясининг 29-моддасига эътибор қаратдилар. Унда ногиронларнинг сиёсий ва ижтимоий ҳаётда бошқалар билан тенг асосда тўлақонли иштирок этиши, шунингдек, овоз бериш учун бинолар ва материаллар мос, қулай ва тушунарли, фойдаланиш осон бўлиши учун янги технологиялар жорий этилиши ҳақида сўз боради.
Имконияти чекланган шахслар бўлган тренинг иштирокчилари миллий сайлов қонунчилиги ва амалиётини янада такомиллаштириш мақсадида 2024-йил 27-октабрдаги воқеалар юзасидан уларнинг тавсия ва таклифлари ўрганилиб, инобатга олинишига умид қилмоқда.
Г. Маҳмадқулова, «Millennium» НЁИХТМ