Дунё аҳолиси орасида олти бармоқли одамлар учраб туради. Олти ва ундан ортиқ бармоқли бўлиш яхшими ёки ёмон? Хўш, бу қандай нуқсон? Экспертимиз педиатр Саломат ХЎЖАБОЕВАдан бу саволларга жавоб олдик.
Унинг айтишича одам эмбрионал босқичдалигида ривожланадиган бир қатор нуқсонлар мавжуд. Полидактилия – бу мустақил равишда ёки бошқа ташқи нуқсонлар билан биргаликда қўл ёки оёқ бармоқларида юзага келиши мумкин бўлган патологиядир. Дарҳақиқат, қўшимча бармоқ бўлиши одатдагидан ғайритабиий жараён бўлиб, кафтдаги мустақил бирлик сифатида ривожланади.
Замонавий тиббиётда бу аномалиянинг 2 тури ажратиб кўрсатилади:
- синдромсиз полидактилия;
- бошқа патологиялар билан биргаликда юзага келадиган синдромли полидактилия.
Бир томонлама қўл ёки оёқ кафтидаги ортиқча бармоқлар тез-тез учрайди. Аммо тиббиётда бу нуқсон носимметрик тарзда ривожланган бўлиши ёки бир вақтнинг ўзида иккала оёқ ва иккала қўлда кузатилиши мумкин.
Жиддий хромосома аномалиялари ҳомилада она қорнидалигида аниқланса дастлабки даврда аборт қилиш мумкин.
Даволаш мумкинми?
Эмбрионал ривожланиш жараёнида болада полидактилияни аниқлаш қийин. Бу туғуруқдан кейин биринчи сониялардаёқ аниқланади ва чақалоқдаги қўшма касалликлар мавжудлигига қараб оптимал терапевтик режа танланади.
Чақалоқ ортиқча бармоқ билан туғилганда ҳаётининг биринчи йилида юмшоқ тўқималар жараёнида агар у суяк илдизи ёрдамида бошқа бармоқларга бирикмаган бўлса қўшимча бармоқни олиб ташлаш мумкин. Ушбу операция 1-1,5 соатдан ошмайди.
Шунингдек ортиқча бармоқ пластик жарроҳлик йўли билан ҳам даволанади. Бунда ортиқча тери ва суяклар ҳам олиб ташланади.
Агар чақалоқда кучли хромосома аномалиялари бўлса, ички органлар ҳолати текширилади. Ички нуқсонлар мавжуд ҳолатда жарроҳлик аралашуви маълум муддатга ёки умуман қолдирилиши мумкин.
Жарроҳликдан сўнг, мижоз жарроҳ ва ортопед кузатувида бўлади. Интенсив ўсиш даврида иккинчи даражали патологиялар ривожланишига йўл қўймаслик учун мунтазам текширув олиб бориш ва скелет ҳолатини назорат қилиб туриш зарур.
Қайси шифокор даволайди?
Плидактилия – бу генетик муаммо. Бироқ чақалоқ туғилгандан сўнг мавжуд генетик муаммони зудлик билан бартараф этишнинг имкони йўқ. Aгар олти бармоқли қўл ёки оёқ хромосома аномалиялари билан боғлиқ касаллшик ёки синдром аломати бўлса, генетик мутахассис томонидан кузатиб борилади. Бу самарали терапия учун зарурий шартдир.
Ушбу касаллик жарроҳ, болалар ортопеди, генетик шифокор ҳамкорлигида даволанади.
Консерватив усуллар билан жарроҳлик муолажасисиз полидактилияни даволаш имконсиз.
Генетик мутахассис ирсиятни таҳлил қилиб, муаммонинг сабабини аниқлаши мумкин. Ортопедлар эса реабилитация (ҳаётга мослашув) босқичида қатнашадилар, улар оёқ ва қўлларнинг функциясини тиклашга ёрдам беради.
Полидактилия қанчалик хавфли?
Албатта, фарзандлари қўшимча бармоқ каби хусусиятга эга бўлган ота-оналар патологиянинг ҳаётга таъсири, унинг давомийлиги ва сифатидан хавотирга тушишади. Ушбу масала алоҳида ҳал қилинади, ҳар бир белги ва аломат ҳисобга олинади.
Мазкур патологияни отадан ёки онадан мерос қилиб олиш эҳтимоли тахминан 50% ни ташкил қилади. Бир қарашда, аномалия болага жиддий хавф туғдирмайди. Баъзи ҳолларда патология танадаги бошқа касалликлар билан бирга келиши мумкин. Буни вақтида аниқлаш жуда муҳим.
Ортиқча бармоқ одамга ҳалақит қилмаса ҳам психикага салбий таъсир кўрсатиши ва касб танлашда чекловлар қўйиши мумкин. Шунинг учун қўшимча бармоқни олиб ташлаш яхшироқдир.
Ортиқча бармоқлар фақат гўшт ва теридан иборат бўлганда уларни олиб ташлаш осонроқ кечади.
Баъзан қўшимча бармоқлар кафтда ва панжада бошқалари каби нормал катталикда ва тўғри жойлашган бўлади ва бирон иш қилганда ҳалал бермайди. Бундай ҳолатда ҳатто ортиқчалиги билинмайди ва уларни кесиб ташлаш шарт эмас.
Aгар қўшимча бармоқлар қўлингизда бўлса ва уларнинг мавжудлиги аъзонинг тўлиқ ишлашига тўсқинлик қилса — қўллаб-қувватлаш, ушлаш — бу операцияни бажариш керак, акс ҳолда бола ривожланишда орқада қолади.
Ортиқча бармоқ оёқда бўлса…
Aгар қўшимча бармоқлар оёқда бўлса ва юришда, поябзал кийишда халақит бермаса, операция бола катта бўлгунча қолдирилиши ва ўзи операция қилиш-қилмаслик тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин. Aлбатта, агар бу аномалия болада психологик комплексларни келтириб чиқарадиган бўлса, операцияни олдинроқ амалга ошириш талаб этилади.
Полидактилия уч кўринишда бўлиши мумкин: ортиқча бармоқ бош бармоқ томонда, марказий (бармоқлар орасида) ёки кичик бармоқ томонда. Постаксиал (бош бармоқ томонда) ва преаксиал (кичик бармоқ томонда) полидактилик шакллари марказдагиларга қараганда анча кенг тарқалган.
Тиббиёт тажрибасидан маълумки, кўпгина ёш беморларда, тахминан 90%, полидактилия билан боғлиқ бўлган бошқа касалликлар кузатилмайди.
Генетик бўлмаслиги ҳам мумкин
Aгар генетик текширувлар полидактилия ирсий эканлигини тасдиқламаса, у ҳолда касаллик ҳомиладорликнинг 5-8 ҳафталигида баъзи бир салбий омиллар таъсирида келиб чиққан деб тахмин қилинади.
Текширув, болада физиологик текширувдан ташқари, рентген нурлари, ультратовуш текшируви ва қўл ёки оёқнинг МРТ-ни ўз ичига олиши мумкин.
Қандай қилиб олдини оламиз?
Aйтганимиздек, полидактилия ирсий аномалия ҳисобланади. Келажакда бу патология ривожланиш хавфи мавжудлигини билиш учун ҳомиладорликни режалаштириш пайтида генетик консультациялар ўтказилиши керак.
Баъзида ҳомиладорлик пайтида салбий омиллар полидактилия ривожланишига ҳам таъсир қилиши мумкин: бўлғуси она бошдан ўтказган юқумли касалликлар, ёмон яшаш шароитлари, зарарли одатлар, нурланиш ва ҳомиладор аёл учун хавфли бўлган дорилар.
Туғилган чақалоқ соғлом бўлиши учун ушбу сабабларнинг олдини олиш жуда муҳим.
Шаҳризода АТАБАЕВА тайёрлади.